ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ (Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ)

ΕΚΘΕΣΗ Α΄ΛΥΚΕΙΟΥ

το επικοινωνιακο πλαισιο

Σύμφωνα με τις νέες απαιτήσεις των εξετάσεων το κείμενο που πρόκειται να συνθέσουμε, πρέπει να είναι ενταγμένο στο κατάλληλο επικοινωνιακό πλαίσιο.

Είναι αναγκαίο, επομένως, όταν εξετάζουμε τον προφορικό ή γραπτό λόγο κάποιου, να λαμβάνουμε, πάντοτε υπόψη μας:

      τον πομπό: ποιος μιλάει ή γράφει

      το δέκτη: σε ποιον απευθύνεται

      το σκοπό: για ποιο σκοπό μιλάει ή γράφει

      το μήνυμα: ποιο μήνυμα απευθύνει ο πομπός στο δέκτη και πως το διατυπώνει

Οι ιδιαίτερες, λοιπόν, περιστάσεις –συνθήκες κατά τις οποίες εκφωνείται ένας λόγος ή για τις οποίες γράφεται ένα κείμενο, συνιστούν το επικοινωνιακό πλαίσιο. Λαμβάνοντας, συνεπώς, υπόψη μας της επικοινωνιακή περίσταση, συνθέτουμε το περιεχόμενο ενός κειμένου και, κυρίως, χρησιμοποιούμε την κατάλληλη γλώσσα, το ανάλογο ύφος, τις αναγκαίες προσφωνήσεις, τον τίτλο του κ.λπ.

   Άρθρο

Τίτλος: σύντομος, περιεκτικός, χιουμοριστικός, ειρωνικός κ.λπ.

Περιεχόμενο: το άρθρο έχει επικαιρικό χαρακτήρα, δηλαδή αφορμάται πάντα από ένα επίκαιρο γεγονός, το ποίο σχολιάζει ή ερμηνεύει. Τέτοια κείμενα αναφέρονται σε επίκαιρα θέματα –προβλήματα, όπως είναι:η βία και η εγκληματικότητα, τα ναρκωτικά, οι αρνητικές επιδράσεις της διαφήμισης, η μοναξιά, η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος κ.λπ.

Γλώσσα: αναφορική λειτουργία (χρήση γ΄ προσώπου), γιατί το άρθρο απέχει σαφώς από τη λογοτεχνία και κινείται στο χώρο της ερμηνευτικής δημοσιογραφίας. Για αυτό δεν έχει προσωπικό και οικείο τόνο.

Ύφος: σοβαρό, επίσημο, απρόσωπο.

      Παράδειγμα

«Στην τάξη σας διαβάζετε το κείμενο που σας δόθηκε και συμφωνείτε ότι ο Σαρτόρι υπερβάλλει. Να γράψετε ένα κείμενο (άρθρο) που να μην υπερβαίνει τις 500 λέξεις για τη σχολική σας εφημερίδα, στο οποίο να υποστηρίξετε την άποψη ότι η τηλεόραση έχει και θετικές πλευρές και ότι οι συνέπειες που φοβάται ο συγγραφέας θα μπορούσαν να αποφευχθούν»
Ενδεικτική ανάπτυξη
Οι θετικές επιδράσεις των Μ.Μ.Ε. (τίτλος) Αναμφίβολα, τα Μ.Μ.Ε. διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου. Ο ενημερωτικός και ψυχαγωγικός τους χαρακτήρας … … κ.λπ. (Χρήση μόνο του γ΄ προσώπου. τριμερής ανάπτυξη του θέματος:πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος).

   Εισήγηση (προσχεδιασμένος προφορικός λόγος)

Π.χ. Σε συνέδριο, συνέλευση, εκδήλωση, Δημοτικό συμβούλιο κ.λπ.

Προσφώνηση: «κύριοι Σύνεδροι», «Κυρίες και κύριοι»κ.λπ.

Γλώσσα: αναφορική λειτουργία. Χρήση, κατά βάση του γ΄ προσώπου στο μεγαλύτερο μέρος της εισήγησης, για να αποδοθεί με αντικειμενικό τρόπο το σοβαρό περιεχόμενό της και να μην αποβεί μια συναισθηματικού τύπου επικοινωνία. Επειδή η εισήγηση γράφεται, για να διαβαστεί σε ακροατήριο, πρέπει, μετά την προσφώνηση, να ξεκινήσουμε χρησιμοποιώντας το α΄ ενικό και το β΄ πληθυντικό πρόσωπο.

Ύφος: σοβαρό, επίσημο.

Επιφώνηση: «Σας ευχαριστώ που με ακούσατε»

      Παράδειγμα

«Ως μέλος του δεκαπενταμελούς συμβουλίου του Λυκείου σου εκπροσωπείς τους συμμαθητές σου σε μια εκδήλωση της περιοχής σου που έχει ως θέμα το φυσικό περιβάλλον και την ποιότητα ζωής. Να διαμορφώσεις μια εισήγηση με την οποία θα παρουσιάσεις τις επιπτώσεις της υπερκατανάλωσης στον άνθρωπο και το φυσικό περιβάλλον προτείνοντας και τρόπους αντιμετώπισής του».
Ενδεικτική ανάπτυξη
Κυρίες και κύριοι με αφορμή την ενδιαφέρουσα εκδήλωσή σας, θα ήθελα, εκπροσωπώντας τους συμμαθητές του Λυκείου μου, να εκθέσω τις θέσεις μας για το φαινόμενο της υπερκατανάλωσης και των συνεπειών του … … (Συνεχίζουμε σε επίσημο ύφος και χρησιμοποιώντας την αναφορική λειτουργία της γλώσσας στο μεγαλύτερο μέρος του κειμένου μας. Μετά από δυο ή τρεις παραγράφους μπορούμε να επανέλθουμε χρησιμοποιώντας το α΄ ενικό και β΄ πληθυντικό πρόσωπο, για να διατηρήσουμε την επαφή με τους ακροατές της εκδήλωσης). Συνεχίζοντας θα ήθελα, ακόμη, να σας επισημάνω πως … … (Φτάνοντας στην τελευταία παράγραφο κλείνουμε ως εξής). Τελειώνοντας επιθυμώ να τονίσω … … Σας ευχαριστώ που με ακούσατε.

   Επιστολή

Α. τυπική – επίσημη.

Προσφώνηση: που θα δηλώνει τον αποδέκτη στον οποίο απευθύνεται η επιστολή: «Αξιότιμε κύριε Υπουργέ» ή Αξιότιμε κύριε πρόεδρε του Διοικητικού (Δημοτικού) Συμβουλίου» ή «Κύριε Δήμαρχε», «αγαπητή Ελευθεροτυπία», «εκλεκτοί κύριοι Σύνεδροι»

σημειωση: Η κλητική προσφώνηση μπορεί να εκφέρεται απέριττα ή να εμπλουτίζεται με κατάλληλους για την επικοινωνιακή περίσταση προσδιορισμούς.

Επισήμανση της αφορμής για τη σύνταξη της επιστολής (επιγραμματικά): π.χ. με αφορμή πρόσφατο δημοσίευμα στο οποίο ο δημοσιογράφος, καταγγέλλων, συγγραφέας κ.λπ. επέκρινε, επιδοκίμασε, καταδίκασε, εξήρε … … κ.λπ.

Εμπεριστατωμένη έκθεση θέσεων που αφορούν το επίμαχο θέμα: (διαπιστώσεις, τεκμήρια, παραδειγματικές αναφορές, μαρτυρίες … … κ.λπ.)

Έκφραση σκεπτικισμού, συγκρατημένης αισιοδοξίας του κειμενογράφου ή έκκληση προς τον αποδέκτη της επιστολής: να συμμεριστεί, κατανοήσει, ευαισθητοποιηθεί, ανταποκριθεί έμπρακτα, αναλάβει πρωτόβουλη δράση, κινητοποιήσει φορείς, συνταχθεί … …

Γλώσσα: κυριαρχεί η αναφορική λειτουργία λόγω του τυπικού και επίσημου χαρακτήρα του κειμένου, ασχέτως αν χρησιμοποιούμε εναλλαγή των προσώπων (α΄ ενικό, β΄ πληθυντικό, γ΄ ενικό ή πληθυντικό), για να αποδοθεί ο χαρακτήρας του κειμενικού είδους.

Ύφος: σοβαρό.

σημειωση: Το ύφος της επιστολής εξαρτάται από το λόγο για τον οποίο τη συντάσσουμε αλλά και από το πρόσωπο στο οποίο απευθυνόμαστε. Μπορεί ακόμη να είναι:

	      Οικείο	      Καταγγελτικό
	      Άμεσο	      Επιθετικό

Διατύπωση ευχαριστιών – Επιφώνηση: Ευχαριστώ για την προσοχή σας, Ευχαριστώ για τη φιλοξενία (για επιστολή σε έντυπο), Με τιμή … …, Με ειλικρινή εκτίμηση … …, Με ανυπόκριτο σεβασμό … …

      Παράδειγμα

«Τώρα που έφτασε η στιγμή της αποφοίτησής σας από το Λύκειο, αξιοποιώντας τις εμπειρίες της σχολικής σας ζωής, να γράψετε μια επιστολή προς τον Υπουργό Παιδείας, στην οποία θα διατυπώνατε τεκμηριωμένα τις απόψεις σας για τις αλλαγές που θα θέλατε να γίνουν στο σχολείο, προκειμένου αυτό να ανταποκρίνεται αποτελεσματικότερα στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας» (500 – 600 λέξεις).
Ενδεικτική ανάπτυξη
Αξιότιμε κύριε Υπουργέ ως απόφοιτος Λυκείου, με βάση τις εμπειρίες μου, επιθυμώ να σας εκφράσω τις απόψεις μου για τις αλλαγές … … επιζητώντας να συμβάλλω στην αναβάθμιση του περιεχομένου και των λειτουργιών του. Αρχικά, θα ήθελα να επισημάνω … … (Συνεχίζουμε σε γ΄ πρόσωπο, όταν χρειάζεται να εκθέσουμε επιχειρήματα). Στη συνέχεια, θεωρώ αναγκαίο να σας αναφέρω … … κ.λπ. Με τιμή.

   Επιστολή

Β. φιλική.

Προσφώνηση: «Αγαπητέ Κώστα», «Φίλε Κώστα»

Γλώσσα: εξαρτάται από το θέμα της επιστολής. Όμως σε κάθε ανάλογη περίπτωση χρησιμοποιούμε μια μικτή γλώσσα (αναφορική και συγκινησιακή), για να τονιστεί και η σοβαρότητα του ζητήματος αλλά και ο οικείος τόνος που χαρακτηρίζει μια φιλική επιστολή. Χρήση εναλλαγής προσώπων, για να αποδοθεί ο φιλικός τόνος.

Ύφος: φιλικό.

Επιφώνηση: «Φιλικά» ή «Με αγάπη» ή «Με αισθήματα φιλίας».

      Παράδειγμα

«Η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης αποτελεί ένα σημαντικό κοινωνικό γεγονός που προσελκύει το γενικό ενδιαφέρον. Υποθέστε ότι σας δίνεται η ευκαιρία να την επισκεφτείτε μαζί με κάποιο φίλο σας που κατοικεί σε μια άλλη χώρα της Ευρώπης. Για το σκοπό αυτό του γράφετε μια επιστολή, με την οποία τον προσκαλείτε στην Ελλάδα. Στην επιστολή σας να αναφέρετε τους λόγους για τους οποίους θεωρείτε σημαντική αυτήν την επίσκεψη» (400 – 500 λέξεις).
Ενδεικτική ανάπτυξη
Αγαπητέ Κώστα με την επιστολή μου αυτή με ιδιαίτερη χαρά επικοινωνώ μαζί σου και σου εκφράζω τα αισθήματα φιλίας … … Όπως γνωρίζεις στις αρχές του Σεπτέμβρη στην πόλη μας διοργανώνεται η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης στην οποία ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να … … (Στη συνέχεια χρησιμοποιούμε γ΄ πρόσωπο, όταν καταγράφουμε τα επιχειρήματά μας αναφορικά με τη σημασία της επίσκεψης. Έπειτα, συνεχίζουμε εναλλάσσοντας τη συγκινησιακή και την αναφορική γλώσσα και τα πρόσωπα που χρησιμοποιούμε. Με αισθήματα φιλίας.

   Λόγος – Ομιλία (προσχεδιασμένος προφορικός λόγος)

Παρατήρηση: το είδος αυτό του κειμένου παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την προφορική εισήγηση:

π.χ. στη Βουλή των Εφήβων, σε συνέδριο, στο μαθητικό συμβούλιο, στη μαθητική κοινότητα, σε συνέλευση κ.λπ.

Προσφώνηση: «κύριοι Σύνεδροι», «Κυρίες και κύριοι», «Αγαπητοί Συμμαθητές - Συνάδελφοι», «Αγαπητοί συμπολίτες», ¨κυρίες και κύριοι Βουλευτές» κ.λπ.

Γλώσσα: μικτή (χρήση συνδυασμού προσώπων: α΄ ενικού, α΄ πληθυντικού, β΄ πληθυντικού, στα σημεία που πρέπει να δοθεί ένα κλίμα αμεσότητας και οικειότητας, και γ΄ ενικού ή πληθυντικού, όταν αναφέρονται επιχειρήματα.

Επιφώνηση: «Σας ευχαριστώ που με ακούσατε» ή «Ευχαριστώ για την προσοχή σας» ή «Σας ευχαριστώ».

      Παράδειγμα

«Υποθέστε ότι συμμετέχετε στη Βουλή των Εφήβων, εκπροσωπώντας το σχολείο σας. Να συνθέσετε ένα λόγο – ομιλία που θα εκφωνήσετε στους συναδέλφους σας με θέμα τη σημασία του εθελοντισμού στην εποχή μας (400 – 500 λέξεις)».
Ενδεικτική ανάπτυξη
Αγαπητοί συνάδελφοι Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη σοβαρών κοινωνικών και παγκόσμιων προβλημάτων που απαιτούν τη συμπόρευση και την αλληλεγγύη των μελών του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου, και ιδιαίτερα των νέων για την αντιμετώπισή τους. Γνωρίζω τις ευαισθησίες σας για … … (Συνεχίζουμε με τη χρήση γ΄ προσώπου, για να εκθέσουμε την κατάσταση ή να εκφράσουμε τα επιχειρήματά μας, και με εναλλαγή των άλλων προσώπων, όταν επιδιώκουμε ένα κλίμα αμεσότητας και προσέγγισης των δεκτών). Σας ευχαριστώ που με ακούσατε.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ

idiaiterafilologika-stavropoulou.blogspot.com

      

             Μεθοδολογία περίληψης

1. Διαβάζουμε προσεκτικά το κείμενο και εξομαλύνουμε κάθε δυσνόητο σημείο (λέξη ή φράση).
2. Εντοπίζουμε τα κύρια σημεία κάθε παραγράφου.
3. Ελέγχουμε αν το κείμενο αποτελείται από ευρείες ενότητες θεμάτων. Π.χ. ενότητα αιτίων, ενότητα προσφοράς κτό. Αν υπάρχουν τέτοιες ενότητες, τις τιτλοφορούμε, για να διευκολυνθούμε στη σύνθεση της περίληψής μας. Γι’ αυτό είναι ανάγκη να εντοπίσουμε και τη λογική σχέση ανάμεσα στις επί μέρους παραγράφους, προκειμένου να αναδείξουμε και τη συνεκτικότητα (τη νοηματική δηλ. σύνδεση) του κειμένου. Οι λογικές σχέσεις μεταξύ των περιόδων που θα συμπυκνώνουν τις παραγράφους είναι δυνατό:
α) να δηλώνονται με συγκεκριμένους όρους και λέξεις (π.χ. Η ανάλυση των αιτίων του προβλήματος είναι πολύ σοβαρή και δύσκολη υπόθεση. Πρέπει να συνυπολογιστεί κατ' αρχάς ο παράγοντας "φυσικό περιβάλλον". Στη συνέχεια η έρευνα πρέπει να επικεντρωθεί στο .... . )
β) να μη δηλώνονται με χαρακτηριστικούς όρους και λέξεις (π.χ. Οι συνθήκες που δημιουργούνται στο πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομίας πρέπει να μας ανησυχήσουν. Είναι πιθανό να προκληθούν επικίνδυνες αναταράξεις, οι οποίες ... .)
4. Δημιουργούμε θεματική περίοδο-πλαγιότιτλο για κάθε παράγραφο.
5. Ξεκινάμε τη σύνθεση της περίληψης δίνοντας την ταυτότητα του κειμένου. Σε αυτήν περιλαμβάνουμε κατά κανόνα το είδος του κειμένου (π.χ. δοκίμιο, άρθρο, επιφυλλίδα κτλ.), το όνομα του συγγραφέα και το θέμα του κειμένου με τη θέση του συγγραφέα του.
6. Συνθέτουμε τις θεματικές περιόδους-πλαγιότιτλους και δημιουργούμε το σώμα της περίληψης. Η περίληψη συνήθως είναι κείμενο μιας παραγράφου και πρέπει να σέβεται το όριο λέξεων που δίνεται από την εκφώνηση της άσκησης.
7. Στην περίληψη που θα συνθέσουμε επιβάλλεται επίσης να:
α) είναι ένα κείμενο ομοιογενούς ύφους και κατανοητό από τους αναγνώστες του.
β) έχει συνοχή και συνεκτικότητα (δηλ. εκφραστική και νοηματική σύνδεση)
γ) παρακολουθεί και να αναπαράγει το σχέδιο οργάνωσης του κειμένου αφετηρίας μη παραβιάζοντας τη σειρά διάταξης των θεματικών στοιχείων που επιλέγει να συναρμόσει, διότι τότε κινδυνεύει να θεωρηθεί σχολιασμός και όχι σύνοψη ενός κειμένου.
δ) σεβαστούμε το τυχόν επικοινωνιακό πλαίσιο που ζητείται από την εκφώνηση της άσκησης.
8. Κατά τη φάση της σύνθεσης της περίληψης μπορούμε να:
α) αντικαταστήσουμε επιρρηματικές προτάσεις με επιρρηματικούς όρους.
Π.χ. επειδή φοβόταν επίθεση από τον εχθρό = για το φόβο εχθρικής επίθεσης
β) αντικαταστήσουμε όρους-χαρακτηρισμούς ανθρώπινης συμπεριφοράς με έναν όρο περιληπτικό βάζοντας στη θέση πολλών υπωνύμων ένα υπερώνυμο.
Π.χ. Φρόντιζε πάντα το συμφέρον του, εξυπηρετούσε το φίλο του μόνο αν είχε κι ο ίδιος προσωπικό όφελος, σκεφτόταν τον εαυτό του = ήταν ιδιοτελής.
γ) αντικαταστήσουμε πολλούς όρους με ένα γενικότερο και περιληπτικό.
Π.χ. Οι κάτοικοι της Πάρου, της Νάξου, της Σαντορίνης και των άλλων νησιών των Κυκλάδων = οι Κυκλαδίτες.
9. Κατά τη φάση της σύνθεσης της περίληψης αποφεύγουμε:
α) την αυτολεξεί χρήση στοιχείων του κειμένου
β) τη χρήση λεπτομερειών και παραδειγμάτων από το κείμενο.
γ) τη δημιουργία πολλών παραγράφων• την περίληψη κατά κανόνα αποτελεί μία παράγραφος.
δ) τη χρήση επιθέτων και άλλων προσδιορισμών που δεν είναι πολύ σημαντικοί.
ε) το σχολιασμό, ευνοϊκό ή αρνητικό, των θέσεων του κειμένου.
στ) τη χρήση πολλών δευτερευουσών προτάσεων του αρχικού κειμένου, τις οποίες μπορούμε να αντικαταστήσουμε με μετοχικές εκφράσεις.
10. Παραδείγματα εναρκτήριων εκφράσεων για περιλήψεις:
α) Στο αποδεικτικό του δοκίμιο ο Α.Β. διερευνά τα αίτια της …
β) Στο απόσπασμα από το άρθρο του αυτό ο Α.Β. καταγίνεται με το θέμα ….
γ) Η επιφυλλίδα του Α.Β. διαπραγματεύεται το ζήτημα …
δ) Το άρθρο συζητά/πραγματεύεται/ασχολείται με/ έχει ως θέμα του …
ε) Αντικείμενο/θέμα του άρθρου/ του βιβλίου/της ομιλίας είναι …
11. Παραδείγματα τρόπων δήλωσης των γλωσσικών πράξεων του συγγραφέα:
α) Ο συγγραφέας αναφέρει, παραθέτει
β) Ο συγγραφέας αποσαφηνίζει, διευκρινίζει, εξηγεί, ορίζει με ακρίβεια
γ) Ο συγγραφέας συγκρίνει, αντιπαραθέτει
δ) Ο συγγραφέας αναλύει, επιχειρηματολογεί, αποδεικνύει, τεκμηριώνει, ανασκευάζει
ε) Ο συγγραφέας υποθέτει, προϋποθέτει, κρίνει, εκτιμά, αξιολογεί, εγκρίνει, απορρίπτει
στ) Ο συγγραφέας περιγράφει, αφηγείται, ταξινομεί
ζ) Ο συγγραφέας απαριθμεί, συνοψίζει
η) Ο συγγραφέας εξετάζει προσεκτικά / διεξοδικά, προσπερνά βιαστικά, υπαινίσσεται

ΙΙ Ερωτήσεις
1) Πυκνώστε τις περιόδους που ακολουθούν.
α) Η μεταβιομηχανική κοινωνία της εποχής μας μοιάζει προκλητική και ταχύτατα μεταβαλλόμενη.
β) Το μορφωτικό περιεχόμενο ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος οφείλει, κατά τη γνώμη μου, να υπολογίσει, δίπλα στις πολιτισμικές αξίες του παρελθόντος, και τα τεχνολογικά δεδομένα του παρόντος.
γ) Όσοι αποφασίζουν να μην κάνουν παιδιά είναι συνήθως άτομα υψηλού μορφωτικού επιπέδου, που ζουν σε αστικά κέντρα και εργάζονται εκτός σπιτιού, κατέχουν υψηλές θέσεις στην κοινωνικο-επαγγελματική ιεραρχία, παντρεύονται αργά και δε δεσμεύονται από σχετικές θρησκευτικές επιταγές.
δ) Το γεγονός ότι εκατομμύρια ανθρώπων έχουν μέσω διαδικτύου άμεση, εύκολη και σχετικά φθηνή πρόσβαση σε πληροφορίες κάθε είδους (πολιτικής και κοινωνικής σημασίας, μορφωτικού χαρακτήρα ή διασκεδαστικές) αλλάζει άρδην το χάρτη της διανθρώπινης επικοινωνίας σε τοπική και διεθνή κλίμακα.

Πώς γράφω περίληψη :

Α. Κατανοώ το νοηματικό περιεχόμενο του κειμένου.

1. Κατανοώ το γενικό περιεχόμενο του όλου κειμένου και βρίσκω το νοηματικό

 του κέντρο.

2. Κατανοώ το νοηματικό περιεχόμενο της κάθε παραγράφου :

üΕντοπίζω τη/τις θεματική/ές περίοδο/ους που με οδηγούν στις θεματικές - νοηματικές ενότητες.

ü  Ανιχνεύω σημαντικές πληροφορίες – λεπτομέρειες που έχουν σημασία για την ανάπτυξη της παραγράφου.

ü  Σημειώνω τις λέξεις / φράσεις κλειδιά της παραγράφου και – εάν δεν πρόκειται για ορολογία – αναζητώ συνώνυμες.

ü  Διαγράφω (νοερά) τις λεπτομέρειες (π.χ. επεξηγήσεις, παραδείγματα,  ονοματικούς η άλλους προσδιορισμούς), τις επαναλαμβανόμενες έννοιες και ό,τι άλλο θεωρώ ως δευτερεύουσα πληροφορία.

ü  Βρίσκω μέσα στην κατακλείδα στοιχεία που συμπληρώνουν το νόημα της θεματικής περιόδου.

ü  Συνοψίζω τις βασικές έννοιες και δίνω πλαγιότιτλους.

ü  Εντοπίζω τις συνδετικές – διαρθρωτικές λέξεις που με οδηγούν στην κατανόηση της «λογικής» του κειμένου και της συλλογιστικής πορείας που ακολουθήθηκε.

Με τις διαρθρωτικές λέξεις δηλώνεται :

�� το αίτιο – αποτέλεσμα: επειδή, διότι, έτσι, γι’ αυτό το λόγο

�� η αντίθεση – εναντίωση: αλλά, όμως, ωστόσο, από την άλλη πλευρά

�� η χρονική σχέση: ύστερα, προηγουμένως, εν τω μεταξύ

�� ένας όρος, προϋπόθεση: αν, εκτός αν, σε περίπτωση που

�� η επεξήγηση: με άλλα λόγια, δηλαδή, για να γίνω σαφέστερος

�� η έμφαση: είναι αξιοσημείωτο ότι, θα ήθελα να τονίσω, να επιστήσω την προσοχή

�� η απαρίθμηση επιχειρημάτων, η εισαγωγή μιας καινούριας ιδέας: πρώτο…

δεύτερο…, καταρχάς, τελικά, το επόμενο επιχείρημα…

�� η διάρθρωση του κειμένου: το κείμενο χωρίζεται σε τρία μέρη : στο πρώτο κτλ.

�� ένα συμπέρασμα, συγκεφαλαίωση: για να συνοψίσουμε, συγκεφαλαιώνοντας,

επιλογικά, συμπερασματικά θα λέγαμε ότι…

Η περίληψή μου είναι καλό να μην περιλαμβάνει :

¥       λεπτομέρειες

¥       παραδείγματα

¥       αφηγήσεις

¥       επεξηγήσεις

¥  παρενθετικές φράσεις

¥  αποφθέγματα, παροιμίες

¥       απαριθμήσεις

¥       στατιστικά ή ερευνητικά στοιχεία

¥       αναφορές του συγγραφέα σε λόγια άλλων

¥  ερωτήσεις

¥       παραθέματα ή αυτούσιες φράσεις του κειμένου

¥       δικά μου σχόλια ή οποιαδήποτε προσθήκη

¥       μεταφορές, παρομοιώσεις

Γ. Ελέγχω την ορθότητα της περίληψής μου.

1. Διαβάζω το όλο κείμενο που έγραψα και ελέγχω κατά πόσο :

o  αποδίδει το νοηματικό περιεχόμενο

o  παρουσιάζει συνοχή

o  είναι γραμμένο σε στρωτή γλώσσα.

2. Μετρώ ενδεικτικά μερικές γραμμές του κειμένου, για να υπολογίσω τον αριθμό των λέξεων. Έχοντας υπόψη ότι ο αριθμός των λέξεών μου μπορεί να είναι κατά 10% μικρότερος ή μεγαλύτερος από αυτόν που ορίζεται, διορθώνω αναλόγως το κείμενό μου:

Ÿ  Εάν οι λέξεις μου είναι πολύ λιγότερες από αυτές που ζητά η άσκηση, ξαναψάχνω στο κείμενο, για να βρω σημαντικές έννοιες που παρέλειψα και τις προσθέτω. Μπορώ επίσης να προσθέσω λέξεις ή φράσεις που θα το εμπλουτίσουν εκφραστικά και νοηματικά, παραμένοντας βέβαια πάντοτε μέσα στα εννοιολογικά πλαίσια του αρχικού κειμένου.

Ÿ  Εάν οι λέξεις μου είναι πολύ περισσότερες από αυτές που ζητά η άσκηση, ελέγχω μήπως έχω δώσει λεπτομέρειες στο περιεχόμενο και αφαιρώ ό,τι μπορεί να αφαιρεθεί χωρίς να επηρεάσω τη λογική συνέχεια και τη συνοχή του κειμένου μου. Μπορώ επίσης να αφαιρέσω δευτερεύουσες λέξεις (προσδιορισμούς, αντωνυμίες, συνδέσμους), επαναλαμβανόμενες λέξεις, ταυτόσημες έννοιες και να συντομεύσω τα «ο οποίος, η οποία κτλ.».

Ύφος : Υιοθετώ ύφος με καθαρά πληροφοριακό χαρακτήρα, τυπικό, όσο γίνεται πιο ουδέτερο και δεν προσπαθώ να εντυπωσιάσω με τη χρήση ηχηρών εκφράσεων.

o   Εάν η περίληψή μου υποκαθιστά το αρχικό κείμενο, γράφω σε ύφος ανάλογο ή πιο απλό από αυτό του συγγραφέα, χωρίς να το αντιγράφω.

o   Εάν η περίληψή μου παρουσιάζει το αρχικό κείμενο, γράφω σε ύφος ανάλογο με αυτό του ζητούμενου πομπού, όπως καθορίζεται στη διατύπωση της άσκησης.

Γιῶργος Σεφέρης

Ὁμιλία στὴ Στοκχόλμη

Τούτη τὴν ὥρα αἰσθάνομαι πὼς εἶμαι ὁ ἴδιος μία ἀντίφαση. Ἀλήθεια, ἡ Σουηδικὴ Ἀκαδημία, ἔκρινε πὼς ἡ προσπάθειά μου σὲ μία γλώσσα περιλάλητη ἐπὶ αἰῶνες, ἀλλὰ στὴν παροῦσα μορφή της περιορισμένη, ἄξιζε αὐτὴ τὴν ὑψηλὴ διάκριση. Θέλησε νὰ τιμήσει τὴ γλώσσα μου, καὶ νὰ - ἐκφράζω τώρα τὶς εὐχαριστίες μου σὲ ξένη γλώσσα. Σᾶς παρακαλῶ νὰ μοῦ δώσετε τὴ συγνώμη ποὺ ζητῶ πρῶτα -πρῶτα ἀπὸ τὸν ἑαυτό μου.

Ἀνήκω σὲ μία χώρα μικρή. Ἕνα πέτρινο ἀκρωτήρι στὴ Μεσόγειο, ποὺ δὲν ἔχει ἄλλο ἀγαθὸ παρὰ τὸν ἀγώνα τοῦ λαοῦ, τὴ θάλασσα, καὶ τὸ φῶς τοῦ ἥλιου. Εἶναι μικρὸς ὁ τόπος μας, ἀλλὰ ἡ παράδοσή του εἶναι τεράστια καὶ τὸ πράγμα ποὺ τὴ χαρακτηρίζει εἶναι ὅτι μας παραδόθηκε χωρὶς διακοπή. Ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα δὲν ἔπαψε ποτέ της νὰ μιλιέται. Δέχτηκε τὶς ἀλλοιώσεις ποὺ δέχεται καθετὶ ζωντανό, ἀλλὰ δὲν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Ἄλλο χαρακτηριστικὸ αὐτῆς τῆς παράδοσης εἶναι ἡ ἀγάπη της γιὰ τὴν ἀνθρωπιά, κανόνας της εἶναι ἡ δικαιοσύνη. Στὴν ἀρχαία τραγωδία, τὴν ὀργανωμένη μὲ τόση ἀκρίβεια, ὁ ἄνθρωπος ποὺ ξεπερνᾶ τὸ μέτρο, πρέπει νὰ τιμωρηθεῖ ἀπὸ τὶς Ἐρινύες. Ο ίδιος νόμος ισχύει και όταν ακόμη πρόκειται για φυσικά φαινόμενα: «Ἥλιος οὐχ ὑπερβήσεται μέτρα» λέει ὁ Ἡράκλειτος «εἰ δέ μή Ἐρινύες μίν Δίκης ἐπίκουροι ἐξευρήσουσι».

Συλλογίζομαι πώς δέν ἀποκλείεται ὁλωσδιόλου να ὠφεληθεῖ ἕνας σύγχρονος ἐπιστήμων, ἄν στοχαστεῖ τοῦτο τό ἀπόφθεγμα τοῦ Ἴωνα φιλοσόφου. Ὅσο γιὰ μένα συγκινοῦμαι παρατηρώντας πῶς ἡ συνείδηση τῆς δικαιοσύνης εἶχε τόσο πολὺ διαποτίσει τὴν ἑλληνικὴ ψυχή, ὥστε νὰ γίνει κανόνας τοῦ φυσικοῦ κόσμου. Καὶ ἕνας ἀπὸ τοὺς διδασκάλους μου, τῶν ἀρχῶν τοῦ περασμένου αἰώνα, γράφει: «... θὰ χαθοῦμε γιατί ἀδικήσαμε ...». Αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος ἦταν ἀγράμματος. Εἶχε μάθει νὰ γράφει στὰ τριάντα πέντε χρόνια τῆς ἡλικίας του. Ἀλλὰ στὴν Ἑλλάδα τῶν ἡμερῶν μας, ἡ προφορικὴ παράδοση πηγαίνει μακριὰ στὰ περασμένα ὅσο καὶ ἡ γραπτή. Τὸ ἴδιο καὶ ἡ ποίηση. Εἶναι γιὰ μένα σημαντικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ Σουηδία θέλησε νὰ τιμήσει καὶ τούτη τὴν ποίηση καὶ ὅλη τὴν ποίηση γενικά, ἀκόμη καὶ ὅταν ἀναβρύζει ἀνάμεσα σ᾿ ἕνα λαὸ περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πὼς τοῦτος ὁ σύγχρονος κόσμος ὅπου ζοῦμε, ὁ τυρρανισμένος ἀπὸ τὸ φόβο καὶ τὴν ἀνησυχία, τὴ χρειάζεται τὴν ποίηση. Ἡ ποίηση ἔχει τὶς ρίζες της στὴν ἀνθρώπινη ἀνάσα - καὶ τί θὰ γινόμασταν ἂν ἡ πνοή μας λιγόστευε; Εἶναι μία πράξη ἐμπιστοσύνης - κι ἕνας Θεὸς τὸ ξέρει ἂν τὰ δεινά μας δὲν τὰ χρωστᾶμε στὴ στέρηση ἐμπιστοσύνης.

Παρατήρησαν, τὸν περασμένο χρόνο γύρω ἀπὸ τοῦτο τὸ τραπέζι, τὴν πολὺ μεγάλη διαφορὰ ἀνάμεσα στὶς ἀνακαλύψεις τῆς σύγχρονης ἐπιστήμης καὶ στὴ λογοτεχνία. Παρατήρησαν πὼς ἀνάμεσα σ᾿ ἕνα ἀρχαῖο ἑλληνικὸ δράμα καὶ ἕνα σημερινό, ἡ διαφορὰ εἶναι λίγη. Ναί, ἡ συμπεριφορὰ τοῦ ἀνθρώπου δὲ μοιάζει νὰ ἔχει ἀλλάξει βασικά. Καὶ πρέπει νὰ προσθέσω πὼς νιώθει πάντα τὴν ἀνάγκη ν᾿ ἀκούσει τούτη τὴν ἀνθρώπινη φωνὴ ποὺ ὀνομάζουμε ποίηση. Αὐτὴ ἡ φωνὴ ποὺ κινδυνεύει νὰ σβήσει κάθε στιγμὴ ἀπὸ στέρηση ἀγάπης καὶ ὁλοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει ποὺ νά ῾βρει καταφύγιο, ἀπαρνημένη, ἔχει τὸ ἔνστικτο νὰ πάει νὰ ριζώσει στοὺς πιὸ ἀπροσδόκητους τόπους. Γι᾿ αὐτὴ δὲν ὑπάρχουν μεγάλα καὶ μικρὰ μέρη τοῦ κόσμου. Τὸ βασίλειό της εἶναι στὶς καρδιὲς ὅλων τῶν ἀνθρώπων τῆς γῆς. Ἔχει τὴ χάρη ν᾿ ἀποφεύγει πάντα τὴ συνήθεια, αὐτὴ τὴ βιομηχανία. Χρωστῶ τὴν εὐγνωμοσύνη μου στὴ Σουηδικὴ Ἀκαδημία ποὺ ἔνιωσε αὐτὰ τὰ πράγματα, ποὺ ἔνιωσε πὼς οἱ γλῶσσες, οἱ λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δὲν πρέπει νὰ καταντοῦν φράχτες ὅπου πνίγεται ὁ παλμὸς τῆς ἀνθρώπινης καρδιᾶς, ποὺ ἔγινε ἕνας Ἄρειος Πάγος ἱκανὸς νὰ κρίνει μὲ ἀλήθεια ἐπίσημη τὴν ἄδικη μοίρα τῆς ζωῆς, γιὰ νὰ θυμηθῶ τὸν Σέλλεϋ, τὸν ἐμπνευστή, καθὼς μᾶς λένε, τοῦ Ἀλφρέδου Νομπέλ, αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου ποὺ μπόρεσε νὰ ἐξαγοράσει τὴν ἀναπόφευκτη βία μὲ τὴ μεγαλοσύνη τῆς καρδιᾶς του.

Σ᾿ αὐτὸ τὸν κόσμο, ποὺ ὁλοένα στενεύει, ὁ καθένας μας χρειάζεται ὅλους τοὺς ἄλλους. Πρέπει ν᾿ ἀναζητήσουμε τὸν ἄνθρωπο, ὅπου καὶ νὰ βρίσκεται.

Ὅταν στὸ δρόμο τῆς Θήβας, ὁ Οἰδίπους συνάντησε τὴ Σφίγγα, κι αὐτὴ τοῦ ἔθεσε τὸ αἴνιγμά της, ἡ ἀπόκρισή του ἦταν: ὁ ἄνθρωπος. Τούτη ἡ ἁπλὴ λέξη χάλασε τὸ τέρας. Ἔχουμε πολλὰ τέρατα νὰ καταστρέψουμε. Ἂς συλλογιστοῦμε τὴν ἀπόκριση τοῦ Οἰδίποδα.

Μια πρόταση περίληψης

Στην ομιλία του αυτή, κατά την τελετή βράβευσής του με το βραβείο Νόμπελ, ο Γ. Σεφέρης αναφέρεται στην ελληνική γλώσσα και τη σχέση της με την ποίηση και τον άνθρωπο. Η ελληνική γλωσσική παράδοση είναι μακραίωνη και αδιάλειπτη και τα κύρια χαρακτηριστικά της είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά και τη δικαιοσύνη. Εξίσου ισχυρή με την προφορική γλωσσική παράδοση είναι και η γραπτή, που εκφράζεται κυρίως με την ποίηση. Αυτή την ποιητική λειτουργία έχει σήμερα περισσότερο παρά ποτέ ανάγκη ο σύγχρονος κόσμος, ο οποίος χαρακτηρίζεται από το φόβο και την ανησυχία. Η ποίηση αποτελεί μια πράξη εμπιστοσύνης πολύτιμη για το σύγχρονο άνθρωπο, στο μέτρο που εκφράζει την καρδιά του. Ο ομιλητής κλείνει το λόγο του λέγοντας ότι σ’ αυτόν τον κόσμο της αβεβαιότητας και του φόβου θα πρέπει να ανευρεθεί ξανά η αξία του ανθρώπου, η μόνη ικανή να αντιμετωπίσει τα «τέρατα» που απειλούν τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του.