ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

 ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ  ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΚΕΣ / ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ – ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ορισμός
Αναφορικές προσδιοριστικές ονομάζονται οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις οι οποίες προσδιορίζουν έναν όρο μιας προηγούμενης πρότασης και τον διασαφηνίζουν. Ο όρος αυτός ονομάζεται προσδιοριζόμενος όρος.
Αναφορικές ονοματικές - ουσιαστικές ονομάζονται οι προτάσεις που λειτουργούν ως όνομα / ουσιαστικό μέσα στην πρόταση και χρησιμεύουν ως υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο, παράθεση, επεξήγηση ή ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός στην κύρια πρόταση.
Οι αναφορικές ονοματικές προτάσεις διαφέρουν από τις αναφορικές επιρρηματικές προτάσεις ως προς τη συντακτική τους θέση.

Εισαγωγή

Οι δευτερεύουσες ονοματικές αναφορικές προτάσεις εισάγονται:

i. Με τις αναφορικές αντωνυμίες :
ὃς, ἣ, ὃ                              ὁποῖος, ὁποία, ὁποῖον
ὃστις, ἣτις ὃ,τι                    ὁπότερος, ὁποτέρα, ὁπότερον
ὃσπερ, ἣπερ, ὃπερ           ὁποδαπός, ὁποδαπή, ὁποδαπόν
ὃσος, ὃση, ὃσον               ὁπηλίκος, ὁπηλίκη, ὁπηλίκον
οἷος, οἳα, οἷον                   ἡλίκος, ἡλίκη, ἡλίκον

ii. Με τα αναφορικά επιρρήματα:
οὗ, ὃπου ( = όπου )
οἷ, ὃποι, ὃπῃ, ἒνθα ( = όπου )
ἒνθεν, ὃθεν, ὁπόθεν ( = απ’ όπου )
ὡς, ὃπως ( = όπως )
ᾗπερ, ὣσπερ ( = όπως ακριβώς )

Συντακτική θέση
Οι αναφορικές ονοματικές προτάσεις ισοδυναμούν συντακτικά με ουσιαστικό και έχουν όλες τις χρήσεις του ουσιαστικού, δηλαδή χρησιμεύουν ως:
1) Υποκείμενο                  6) Επιθετικός προσδιορισμός
2) Αντικείμενο                  7) Κατηγορηματικός προσδιορισμός
3) Κατηγορούμενο           8) Ετερόπτωτος προσδιορισμός σε γενική ή δοτική
4) Παράθεση                    9) Εμπρόθετος προσδιορισμός
5) Επεξήγηση

Εκφορά
Όταν είναι προτάσεις κρίσεως ( δέχονται άρνηση οὐ ) :
i. Με απλή οριστική, όταν δηλώνουν το πραγματικό.
ii. Με δυνητική οριστική, όταν δηλώνουν το μη πραγματικό.
iii. Με δυνητική ευκτική, όταν δηλώνουν το δυνατό στο παρόν – μέλλον.
iv. Με ευκτική του πλαγίου λόγου, όταν εξαρτώνται από ιστορικό χρόνο και δηλώνουν υποκειμενική άποψη.

Όταν είναι προτάσεις επιθυμίας ( δέχονται άρνηση μή ):

Κυρίως με :
i. Με υποτακτική
ii. Με ευχετική ευκτική

Παραδείγματα
Οὐ γάρ ἒστι πόλις οὐδεμία, ἣτις οὐ δεῖται εἰσάγεσθαι τι ἢ ἐξάγεσθαι.
Αναφορική προσδιοριστική δευτερεύουσα πρόταση
Η αναφορική αντωνυμία ἣτις προσδιορίζει τον όρο πόλις και λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός.

Ἃ μέν οὖν γιγνώσκω, ταυτ’ ἐστίν.
Αναφορική ονοματική ουσιαστική δευτερεύουσα πρόταση
Η αναφορική πρόταση λειτουργεί ως υποκείμενο στην κύρια.

Οὗτος ἐστιν, ὃς ἀπέκτεινεν τους στρατηγούς.
Αναφορική ονοματική ουσιαστική δευτερεύουσα πρόταση
Η αναφορική πρόταση λειτουργεί ως κατηγορούμενο στο υποκείμενο της κύριας οὗτος.

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ορισμός :

Οι επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις ( εκτός του ότι αναφέρονται σ’ έναν όρο μιας άλλης πρότασης που υπάρχει ή εννοείται ) εκφράζουν μια επιρρηματική σχέση, υπόθεσης, αιτίας, σκοπού και αποτελέσματος. Έτσι έχουμε τις εξής κατηγορίες : αναφορικές υποθετικές προτάσεις, αναφορικές αιτιολογικές, αναφορικές τελικές και αναφορικές συμπερασματικές.

Αναφορικές υποθετικές προτάσεις

Εισαγωγή : α) με όλες τις αναφορικές αντωνυμίες και τα αναφορικά επιρρήματα, όταν συνοδεύονται από το αοριστολογικό ἂν.
β) με τις αναφορικές αντωνυμίες και τα επιρρήματα που δηλώνουν αοριστία, ιδίως τα ὃστις, ὃπου, ὃποι, ὃπῃ.
Εκφορά : όπως οι αντίστοιχες υποθετικές προτάσεις.

π.χ. Ὃστις οὗν εἰδώς τοσαῦτας μεταβολάς γεγενημένας καί τηλικαύτας δυνάμεις οὓτω ταχέως ἀναιρεθείσας πιστεύει τοῖς παροῦσι, λίαν ἀνόητός ἐστι. ( εἰ τις πιστεύει...ἀνόητός ἐστι )

Αναφορικές αιτιολογικές προτάσεις

Εισαγωγή : κυρίως με τις αντωνυμίες ὃς, οἷος, ὃστις, το αναφορικό επίρρημα ὃπου και το αναφορικοχρονικό ὁπότε.

Εκφορά : με α)οριστική, β) δυνητική οριστική, γ)δυνητική ευκτική, δ) ευκτική του πλαγίου λόγου.
Εξάρτηση : από ρήματα και εκφράσεις ψυχικού πάθους.
Μεταφράζονται με : αιτιολογικό σύνδεσμο + δεικτική αντωνυμία.

π.χ. Ὁ μέν ταῦτα εἰπών ἀπῄει κατοικτίρων τήν γυναῖκα, οἳου ἀνδρός στέροιτο.
( διότι τοιούτου ἀνδρός στέροιτο )

Αναφορικές τελικές προτάσεις

Εισαγωγή : κυρίως με τις αντωνυμίες ὃς, οἷος, ὃστις, ὃσος.
Εκφορά : κυρίως με οριστική μέλλοντα.
Εξάρτηση : κυρίως από ρήματα κινήσεως ή σκόπιμης ενέργειας ή προετοιμασίας.
Μεταφράζονται με : τελικό σύνδεσμο + δεικτική αντωνυμία.

π.χ. Ἒδοξε τῷ δήμῳ τριάκοντα ἂνδρας ἑλέσθαι, οἳ τούς πατρίους νόμους συγγράψουσιν.
( ἳνα οὗτοι τούς πατρίους νόμους συγγράψουσιν)

Αναφορικές συμπερασματικές προτάσεις

Εισαγωγή : Κυρίως με τις αντωνυμίες ὃς, οἷος, ὃστις, ὃσος. Στις απαρεμφατικές χρησιμοποιείται το ὃσον και οἷον.
Εκφορά : Με α)οριστική, β) δυνητική οριστική, γ)δυνητική ευκτική, δ) ευκτική του πλαγίου λόγου, ε) απαρέμφατο.
Εξάρτηση : Πολύ συχνά από τα δεικτικά ούτω, τοιοῦτος, τοσοῦτος, τηλικοῦτος, τις αρνητικές εκφράσεις οὐκ ἐστιν (ὃστις), οὐδείς ἐστιν (ὃστις).

π.χ. Τοιοῦτος γάρ ἧν οἷος άπιστεῖν τε καί μή ὠφελεῖν μηδένα. 
( να εξαπατά και να μην οφελεί κανέναν ).

Αναφορικές παραβολικές προτάσεις

Ορισμός : 

Αναφορικές παραβολικές ονομάζονται οι προτάσεις των οποίων το νόημα παραβάλλεται

(συγκρίνεται ) με το νόημα της κύριας πρότασης και διαπιστώνεται μεταξύ τους ομοιότητα ή διαφορά ποιοτική, ποσοτική ή τροπική. Ειδικότερα μπορούν να διακριθούν σε παραβολικές του ποσού, του ποιού και του τρόπου.

Εισαγωγή :

1. Με τις αναφορικές αντωνυμίες οἷος, ὁποῖος που δηλώνουν ποιόν.
2.Με τις αναφορικές αντωνυμίες ὃσος, ὁπόσος, ἡλίκος, ὁπηλίκος που δηλώνουν ποσό.
3.Με τα αναφορικά επιρρήματα ὡς, ὣσπερ, ὃπως, ᾗ, ᾗπερ, οἷον, οἳα, καθάπερ που δηλώνουν τρόπο.

Εκφορά :

1. Με οριστική, όταν δηλώνουν το πραγματικό.
2. Με δυνητική οριστική, όταν δηλώνουν το μη πραγματικό.
3. Με δυνητική ευκτική, όταν δηλώνουν το δυνατό στο παρόν – μέλλον.
4. Με ευκτική του πλαγίου λόγου, όταν εξαρτώνται από ιστορικό χρόνο και δηλώνουν υποκειμενική άποψη.
5. Με υποτακτική + αοριστολογικό ἂν, όταν λανθάνει και υπόθεση.

Παρατηρήσεις

• Στις παραβολικές προτάσεις συνήθως παραλείπεται το ρήμα όταν είναι το ίδιο με το ρήμα ή μ’ ένα ρηματικό τύπο της κύριας πρότασης.

π.χ. Ἐφάνη κονιορτός, ὣσπερ νεφέλη λευκή ( ενν. φαίνεται ).

• Τα αναφορικά εισαγωγικά ( αντωνυμίες και επιρρήματα ) των παραβολικών προτάσεων συσχετίζονται με δεικτικές αντωνυμίες ή επιρρήματα της κύριας πρότασης σχηματίζοντας μαζί τους τα λεγόμενα παραβολικά ζεύγη :

Τοιοῦτος........οἷος                    τοσούτῳ........ὃσῳ

Τοιοῦτος........ὁποῖος                οὓτω.............ὡς, ὃπως

Τοσοῦτος.......ὃσος                  οὓτως............ὣσπερ

Τοσοῦτον.......ὃσον                  ταύτῃ..............ᾗ

• Μερικές παραβολικές προτάσεις έχουν εντελώς παρενθετική έννοια και δεν συσχετίζουν το περιεχόμενό τους με το περιεχόμενο μιας άλλης πρότασης (παρενθετικές αναφορικές προτάσεις ). 

Οι πιο συνηθισμένες απ’ αυτές είναι :
· ὡς ἒοικε = όπως, καθώς φαίνεται
· ὡς εἰκός = όπως είναι φυσικό
· ὡς ἐμοί δοκεῖ = όπως φαίνεται σε μένα, κατά τη γνώμη μου
· ὡς φησίν = όπως λέει, όπως ισχυρίζεται
· ὡς λέγεται = όπως λέγεται
· ὡς εἲρηται = όπως έχει λεχθεί
· ὡς εἰκάζω = όπως συμπεραίνω
· ὡς οἶμαι = όπως νομίζω, κατά τη γνώμη μου
· ὡς ἐγῷμαι = όπως εγώ νομίζω, κατά τη γνώμη μου
· ὡς πυνθάνομαι = όπως πληροφορούμαι, κατά τις πληροφορίες μου.

π.χ. Καί ὑμεῖς, ὡς ἒοικε, τοσαῦτα πράγματα ἐχούσης ταῆς τυραννίδος, ὃμως προπετῶς φέρεσθαι εἰς αὐτήν.